Sağlıkla İlgili Bazı Kanunlarda ve 663 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 1 Mart 2024 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Yasa maddelerinde çok sayıda değişiklik yapılmıştır. Yürürlüğe konulan düzenlemeler uyarınca;
- Hasta verilerinin Bakanlık merkezi veri sistemi MBYS’ye kaydı başta olmak üzere kayıt ve bildirim yükümlülüğüne dair yaptırımlar değiştirilmekte,
- Ek ödemenin belirlenmesinde Anayasa Mahkemesi kararına aykırı değişiklikler bulunmakta,
- Öğretim üyelerine bireysel sözleşme imzalama zorunluğu devam ettirilmekte,
- İdari yaptırımlar ağırlaştırılmakta,
- Akademik kadro ve nitelik belirlemesi Sağlık Bakanlığı’na devredilmekte,
- Sözleşmeli hekimlere askeri görevlendirmeler muvafakati olmaksızın yapılmakta,
- İlaç ruhsatlandırmasında Sağlık Bakanlığı’na tahlil edilmek üzere numunelerin gönderilmesinden vazgeçilmektedir.
Yasa maddelerinin neleri içerdiğine dair genel bir hukuki değerlendirme aşağıda bilginize sunulmaktadır.
- Muayenehane Sahibi Dişhekimleri Yönünden
Kanunun 1. Maddesi ile mesleğini serbest olarak icra eden diş tabiplerinin ağız ve diş sağlığı muayenehanelerinde birden fazla olmamak üzere diş hekimi çalıştırabileceği düzenlenmiştir. Değişiklik yalnızca dişhekimliği muayenehaneleri yönünden öngörülmüştür, hekim muayenehanelerinde hekim çalıştırma yasağı devam etmektedir. Değişikliğin uygulanmasının usul ve esaslarının nasıl olacağı Sağlık Bakanlığı tarafından ayrıca düzenleneceği belirtildiğinden uygulamaya ilişkin ayrıca bir Yönetmelik yayınlanacaktır.
- MBYS’ye Hasta Verilerinin Girilmesi İstemleri Yönünden
1.3.2024 tarihli Torba Kanun ile 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu’nun Ek-11/3 maddesi değiştirilmiştir. Değişiklikten önce maddede; Bakanlığın belirlediği kayıtları uygun şekilde tutmayan veya bildirim zorunluğunu yerine getirmeyen sağlık kuruluşlarının önce iki defa uyarılacağı, ardından bir önceki aya ait brüt hizmet gelirinin yüzde biri kadar idari para cezası verileceği düzenleniyordu. Yeni değişiklikle anılan sağlık kuruluşlarına herhangi bir uyarı dahi olmaksızın, doğrudan elli bin TL’den az olmamak üzere bir önceki aya ait brüt hizmet gelirinin yüzde ikisi kadar idari para cezası verileceği belirtilmiştir.
Söz konusu madde Sağlık Bakanlığı’nın, MBYS’ye kaydolmayan, yani hastalarının sağlık verilerini Sağlık Bakanlığı’na aktarmayı reddeden sağlık kuruluşlarına uyguladığı yaptırımlarda dayandığı hükümdür. Değişiklikle birlikte MBYS’ye kaydolmamanın yaptırımı ağırlaştırılmıştır. Ancak Torba Kanunun yürürlüğe girmesinden kısa süre önce, 27.2.2024’te Anayasa Mahkemesi, Sağlık Bakanlığı’nın MBYS’ye kayıt istemlerinde dayanak olarak gösterdiği 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 378.maddesini iptal etmiştir. Kararda, özel hayatın gizliliği ve kişisel verilerin korunması temel haklarına müdahale oluşturacak bir uygulamanın Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle düzenlenemeyeceği, kanunla düzenlenmesi gerektiği ifade edilmiştir. Anayasa Mahkemesi iptal kararının 9 ay sonra yürürlüğe girmesine hükmetmişse de mevcut durumda sağlık kuruluşlarının MBYS’ye kaydolmasına imkân veren, Anayasaya uygun herhangi bir üst hukuk normu bulunmadığından, Torba Kanunun değiştirdiği 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu’nun Ek-11/3 maddesine dayanılarak MBYS’ye kaydolmama gerekçesiyle uygulanan yaptırımlar da hukuka aykırılık taşıyacaktır.
- Döner Sermaye, Ek Ödeme ve Birlikte Kullanım Sözleşmesine İlişkin Yasa Maddeleri
- Döner Sermaye ve Ek Ödeme Uygulaması Yönünden
Bilindiği üzere 209 sayılı Kanun’da Sağlık Bakanlığına (Bakanlık) bağlı sağlık kurumları ile esenlendirme (rehabilitasyon) tesislerinde kurulacak döner sermaye işletmelerine ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Yürürlüğe konulan Kanunun 15. Maddesi bu Yasanın 5. Maddesini pek çok yönden değiştirmiştir.
Kuruluş veya kişilerce istenen Kurum tarafından onaylanan bilimsel görüş, proje, araştırma ve benzeri hizmetlerin ilgiliye %65 üzerinden değil de herhangi bir vergi veya kesinti yapılmaksızın %85 olarak hesaplanarak ödenecektir.
Döner sermaye ek ödeme hakkı için disiplin cezası almama ve sözleşmede belirtilen yükümlülüklerin haklı bir nedene dayanmaksızın ihlali nedeniyle ikaz edilmeme şartı getirilmiştir. Kanunun bu maddesi ile Anayasa Mahkemesi’nin 17.10.2023 tarihli iptal kararı ve gerekçeler yok sayılmıştır. Yasa maddesine göre motivasyonunun artırılması amacıyla yapılan ek ödeme; uyarma cezası alanlara bir ek ödeme dönemi, kınama cezası alanlara iki ek ödeme dönemi, aylıktan kesme ya da kademe ilerlemesinin durdurulması cezası alanlara üç ek ödeme dönemi süresince yapılamayacaktır.
6.6.2022 tarihinde de Yasaya eklenen Kanun maddesi benzer içeriktedir ve Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiştir. Anayasa Mahkemesi maddedeki “disiplin durumu” ibaresini dokuz ay sonra yürürlüğe girecek şekilde 17.10.2023 tarihinde iptal etmiş, disipline aykırı eylemler dolayısıyla döner sermaye ek ödemesi yapılmaması veya düşük oranda yapılması suretiyle disiplin cezalarına ek bir cezanın öngörülmesinin hukuka uygun bulmamış, Kanunun mülkiyet hakkını koruyacak nitelikte belirli ve öngörülebilir olmadığı sonucuna ulaşmıştır. Yürürlüğe konulan Yasa maddesinde cezaların tek tek sıralanması ek yaptırım gerçeğini değiştirmediği gibi belirlilik ve öngörülebilirliği sağlamamaktadır
Yasanın 15. Maddesinin son paragrafı ile benzer içerikte bir düzenleme birlikte kullanılan hastanelerdeki öğretim üyeleri için de öngörülmüştür. Buna göre öğretim elemanları ve diğer personel için sözleşmedeki yükümlülüklerini yerine getirilmemesi nedeniyle, savunması alınmak kaydıyla, bir sözleşme döneminde yazılı olarak; hastane koordinasyon kurulu tarafından bir kez ikaz edilenlere bir ek ödeme dönemi, iki kez ikaz edilenlere iki ek ödeme dönemi, üç kez ikaz edilenlere üç ek ödeme dönemi ödeme yapılmaması şeklinde uygulanacağı belirtilmiştir. Disiplin cezalarının yaptırımlarının çeşitlendirilmesi, maruz kalan kişinin maddi ve manevi varlığına etki edecek şekilde çoğaltılması, Anayasa Mahkemesinin kararındaki tespitlere aykırıdır.
- Sağlık Bilimleri Üniversitesi Yönünden
Yasanın 17. maddesi Sağlık Bilimleri Üniversitesi’ne bağlı öğretim üyesi kadrolarına ilişkindir. Bilindiği üzere Sağlık Bilimleri Üniversitesine ilişkin Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Kanununun ek 158. Maddesinin beşinci fıkrası öz olarak şu şekilde düzenlenmiştir. Sağlık Bilimleri Üniversitesi ile Bakanlık arasında yapılan birlikte kullanım protokolü kapsamında Üniversite öğretim elemanlarına protokole konu hastanelerle sözleşme imzalama yükümlülüğü getirilmiş, sözleşmenin feshi veya süresinin sona ermesi hâlinde öğretim elemanının Üniversitenin Bakanlıkla birlikte kullanım protokolü imzaladığı diğer hastanelerle de yeniden sözleşme yapabilmesini veya Üniversitenin görevlendireceği birimlerde ve hizmetlerde çalıştırılmasını mümkün kılınmıştır.
Anayasa Mahkemesi dokuz ay sonra uygulanmak üzere 1.6.2023 tarihinde yayımlanan bu iptal kararında; öğretim elemanlarına herhangi bir sözleşme serbestînin tanınmadığını, öğretim elemanlarının merkezî idare hiyerarşisine dâhil edilmesinin bilimsel özerklikle bağdaşmadığını ve sözleşmenin hangi hâllerde feshedilebileceğine dair yasal belirlilik de sağlanmadığını belirterek ilgili hükümleri Anayasal normlara aykırı bulmuştur.
Yürürlüğe konulan Yasa maddesi Anayasa Mahkemesinin kararının gerekçesini dikkate almamıştır. Maddede sözleşme imzalanabilir ifadesine yer verilmiştir. Ancak uygulamada ve Kanun maddesinde sözleşme imzalamayan öğretim üyesi uygulamalı eğitim yapamayacak meslek icra edemeyecektir. İlgilinin çalışmasına sözleşme imzalamadan izin verilmediğinden “imzalanabilir” ifadesinin öğretim üyesine tanıdığı bir serbestlik zaten bulunmamaktadır.
Ayrıca Yasa maddesi ile birlikte kullanılan hastanelerle sınırlı olarak akademik kadroların dağılımı ve niteliklerinin Sağlık Bakanlığınca belirleneceği ifade edilmiş müştereken belirlenme gerekliliği son bulmuştur.
- Birlikte Kullanım Sözleşmesi Yönünden
Kanunun 18. Maddesi birlikte kullanım ve işbirliğine ilişkin 3359 Sayılı Yasanın Ek 9. Maddesinin 3 ve 9. Fıkralarını değiştirmektedir. Birlikte kullanım sözleşmesinin süresini üç yıldan iki yıla indiren maddede ek ödeme yapılabilmesi için hizmet sözleşmesinin imzalanmasının şart olduğu belirtilmekte, sözleşmenin içeriğinin belirlilik kazanmasına dair kimi unsurlara yer verilmektedir. Maddede Bakanlığın yayımladığı tip sözleşmede yer alan sözleşme fesih nedenlerine de yer verilmektedir. Devamında hastane koordinasyon kuruluna disiplin cezası tespit etme ve bu tespitin gereğinin ifası için ilgili mercie bildirme yetkisi verilmektedir.
Anayasa Mahkemesi’nin yine buna ilişkin verdiği 1.6.2023 tarihinde yayımlanan kararında birlikte kullanılan eğitim araştırma hastanesindeki öğretim üyesinin disiplin amirinin Başhekim olmasına ve kendisine Devlet Memurları Kanunun uygulanmasına ilişkin kural iptal edilmiştir. Hastane Koordinasyon Kurulu’nun Başhekimliğin başkanlığında toplanacağı belirtilerek Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararındaki gerekçeler yine dikkate alınmamıştır. Kurulun sekretarya ile usul ve esasları Yönetmelikçe belirlenecektir.
- Ana ve Yan Dal Uzmanlık Branşlarını Etkileyen Maddeler
Yoğun bakım yan dalın bağlı olduğu ana dallar arasına Acil Tıp da eklenmiş, eğitim süresi 3 yıl olarak öngörülmüştür. Sosyal Pediatri Bilim Dalı yan dal olarak kabul edilerek çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanlığına bağlı kılınmıştır.
Döner Sermaye ek ödeme tavan oranlarında yan dal uzmanları için bir artış yapılmıştır. Eğitim görevlisi ile uzman tabip kadrosuna atanan profesör ve doçentlerde yüzde 950 olan ödeme oranı yan dal uzmanlığına sahip olanlar için yüzde 1150 uzman hekim ile uzman diş tabiplerinde yüzde 850’sini oluşturan tavan ek ödeme oranı yan dala sahip hekimler için yüzde 1050 şeklinde uygulanacaktır.
- Sözleşmeli Hekimler, Aile Hekimleri, Ebeler ve Eczacılar
İlk olarak sözleşmeli hekimlere tanınan pozisyon sayısı 27.000’den 36.000’e çıkarılmıştır.
Ayrıca sözleşmeli personel; Türk Silahlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın harekat ve benzeri ihtiyaçları ile genel hayatı etkileyen afet, salgın hastalık durumlarında, olağanüstü hal, seferberlik ve savaş hallerinde yurt içi ve yurt dışında her takvim yılı için 2 aya kadar, hizmet içi eğitim faaliyetleri kapsamında her takvim yılı için bir aya kadar, geçici görevlendirilebilecektir. İstisnai olması gereken geçici görevlendirmenin şartları Yasa maddesi ile daha kolay hale getirilmiş, kişinin muvafakati aranmamıştır.
Sözleşme ile çalıştırılan aile hekimi ve aile sağlığı çalışanlarına da destek ödemesi getirilmiştir. Bu ödemenin, uyarma cezası alanlara bir ay, kınama cezası alanlara iki ay, aylıktan kesme ya da kademe ilerlemesinin durdurulması cezası alanlara üç ay süresince yapılmayacağı, bir sözleşme döneminde toplam altı ay ve üzerinde ödeme kesintisini gerektirir disiplin cezası verilmesi hâlinde sözleşme feshedileceği düzenlenmiştir.
Yürürlüğe giren Kanun maddesi uyarınca ebeler, gebeliğin tespitini, gebe izlemini ve bu amaçla gerekli muayene ve değerlendirmeleri yapacak, normal doğum eylemini gerçekleştirecek, normal doğum sırasında gereken küçük tıbbi müdahaleleri yapabilecektir. Küçük tıbbi müdahalelerin kapsam ve sınırları ise Sağlık Bakanlığınca ayrıca belirlenecektir.
Kanunla, eczanelere yönelik yapılacak teftiş ekibine eczacılar da eklenmiştir. Eczaneler, ecza depoları, ecza ticarethaneleri, ecza imalathaneleri ve laboratuvar teftişlerinde eczacılar da yetkili kılınmıştır.
- Rücu Tazminat İlişki Yönünden Kanun Teklifi
2022 yılında yapılan düzenleme ile kamu kurum ve kuruluşları ve devlet üniversitelerinde görev yapan hekim ve diş hekimleri ile diğer sağlık meslek mensuplarının sağlık mesleğinin icrası kapsamında yaptıkları muayene, teşhis ve tedaviye ilişkin tıbbi işlem ve uygulamalar nedeniyle idare tarafından ödenen tazminatın ilgilisine rücu edilip edilmeyeceğine ve rücu miktarına, Mesleki Sorumluluk Kurulunca bir yıl içinde karar verileceği belirtilmişti. Yürürlüğe konulan Kanun maddesi ile Devlet üniversitelerinde görev yapanlar bakımından, Mesleki Sorumluluk Kurulu kararı ve varsa ilgili hakkında görevinin gereklerine aykırı hareket etmek suretiyle görevini kötüye kullandığına dair kesinleşmiş ceza mahkemesi kararı olması halinde altı ay içinde buna ilişkin nihai karar verileceği düzenlenmiştir.
Tıbbi kötü uygulama iddiası ile kesinleşen mahkeme kararında hüküm altına alınan tazminatı idarenin ödeyeceği, ödedikten sonra sağlık meslek mensubunun yerine geçerek ödenen tazminatın zorunlu malî sorumluluk sigortası yaptırılan sigorta şirketinden talep edileceği düzenlenmiştir.
- Sağlık Bakanlığının Denetim Yapma ve Yaptırım Uygulama Yetkisine Dair Maddeler
Sağlık Bakanlığı’nın denetim yetkisinin düzenlendiği 3359 Sayılı Kanunun Ek Madde 11’e “Bu hüküm uluslararası sağlık turizmi kapsamındaki her türlü kuruluşun faaliyetlerini de kapsar.” Düzenlemesi eklenerek Bakanlığın uluslararası sağlık turizmine ilişkin yetkisi belirgin hale getirilmiştir.
Ruhsatsız sağlık hizmeti sunmak, bildirim zorunluluğunu yerine getirmemek, Sağlık Bakanlığınca belirlenen acil hastaya müdahale esaslarına uymamak şeklindeki eylemlerin yaptırımları ise ağırlaştırılmıştır.
Olağanüstü durumlarda mesleğini icraya yetkili kişilerce acil sağlık hizmeti ulaşana ve sağlık hizmeti devamlılık arz edene kadar verilecek olan sağlık hizmeti hariç, ruhsatsız veya yetkisiz olarak sağlık hizmeti veren veya verdirenler hakkında 1 yıldan 3 yıla kadar hapis ve 20 bin güne kadar adli para cezası uygulanacaktır.
Özel izne tabi hizmet birimlerini ve sağlık kuruluşlarını Sağlık Bakanlığından izin almaksızın açan veya buralarda verilecek hizmetleri sunanlar, 250 bin liradan az olmamak üzere bir önceki aya ait brüt hizmet gelirinin yarısına kadar idari parayla cezalandırılacaktır.
Sağlık Bakanlığınca belirlenen acil hastaya müdahale esaslarına; personel, tıbbi cihaz ve donanım, bina ve hizmet birimleri, malzeme ile ilaç standartlarına uyulmaması hallerinde 100 bin liradan az olmamak üzere bir önceki aya ait brüt hizmet gelirinin yüzde beşine kadar idari para cezası uygulanacaktır.
- Beşeri Tıbbi Ürünlerin Üretimine İlişkin Maddeleri
Beşeri tıbbi ürünlerin ruhsatlandırma süreci değiştirilmiş, Bakanlıkça yapılacak analizler ürünün ruhsatlandırılmasından sonra gerçekleşecektir. Analizlerin ürünün ruhsatlandırılmasını takiben yapılması öngörüldüğünden ruhsatname harcının başvurucu tarafından ödeneceği hükmü de yürürlükten kaldırılmıştır. Yetkili tüzel kişilerin taşıması gereken nitelik ve koşullar Sağlık Bakanlığı’nca belirlenecektir. Denetim için rastgele alınacak numunelerin tahlil masrafları ruhsat sahibi tarafından karşılanacaktır.
Diğer yandan ilaç ambalajlarının üzerinde fiyat yazma zorunluluğu son bulmuştur. Kullanıcıların fiyatlar hakkında doğru bilgi edinmesini sağlayacak güvenli bir uygulamaya ihtiyaç duyulduğu düşünülmektedir.
- İnsan Üzerinde Bilimsel Çalışmalara İlişkin Kanun Maddeleri
Beşeri tıbbi ürün ve tıbbi cihazların insan üzerinde kullanılabilmesi için Sağlık Bakanlığı’nın izni ön koşul haline getirilmiş, ayrıca yeteri sayıda hayvan üzerinde yapılması, insanlar üzerinde yapılmasının gerekli olması, zarara vermemesi, insan onuru ile bağdaşması, yazılı rızanın alınması, etik kurulunun uygun görmesi de yan şartlar olarak belirlenmiştir.
Geleneksel ve tamamlayıcı tıp uygulamalarına ilişkin araştırmalar ile insan veya hayvan kaynaklı doku ve hücrelerin veya bunların türevlerinin kullanıldığı araştırmalar dışındaki tedavi yöntemlerine ilişkin çalışmaların ilgili etik kurul onayı alındıktan sonra Sağlık Bakanlığına bildirim yapılarak başlatılabilecektir.
Kozmetik ürünlerin insanlar üzerinde yapılacak çalışmaları Sağlık Bakanlığınca belirlenen etik kurul onayının ardından Sağlık Bakanlığından izin alınarak başlatılabilecektir.
İnsanlardan alınan biyolojik materyaller üzerinde vücut dışı tanı amaçlı tıbbi cihazları konu alan performans değerlendirme çalışmaları Sağlık Bakanlığınca belirlenen etik kurul onayı ve Sağlık Bakanlığından izin alınarak başlatılabilecektir.
Gönüllülerin araştırmadan doğabilecek zararlara karşı güvence altına alınması amacıyla sigorta yaptırılması zorunluluğu getirilmiştir. Mali sorumluluk sigortasına ilişkin usul ve esaslar Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak, Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumunca belirlenecektir.
Gönüllülerin araştırmaya iştiraki ile ortaya çıkacak masraflar ile sağlıklı gönüllülerin çalışma günü kaybından doğan gelir azalmasının araştırma bütçesinde belirtileceği ve bu bütçeden karşılanacağı belirtilmektedir.
Etik Kurul ve Klinik Araştırmalar Danışma Kurulu üyelerinin taşıması gereken nitelikleri ve sayısı, görev ve yetkileri ile çalışma usul ve esaslarının Sağlık Bakanlığınca belirleneceğine de yer verilmiştir. Ayrıca madde içerisinde belirlenen kurallara aykırı eylemlerin yaptırımları da düzenlenmiştir.
Av. Kürşat Bafra – Av. Hazal Aktepe
